Lijdensweg van Jezus is authentiek
Auteur:Lars Oberink, pastor apostolische kerk Den Haag.
Ruim drie miljoen tv-kijkers waren op goede vrijdag 2014 getuige van the Passion, de EO-musical gebaseerd op het lijdensverhaal van Christus in de Bijbel. De Bijbelse passie is voor velen slechts een prachtig verhaal, maar voor Christenen naast een emotionele en spirituele ervaring ook een historische waarheid. Christus is volgens de schrijvers van de Bijbel gekruisigd voor onze zonden, en is op de derde dag uit het graf verrezen. In onze postmoderne samenleving hebben de meeste mensen grote moeite zoiets te geloven. Immers, we leren sceptisch te staan tegenover allerlei geschiedkundige claims. Historisch revisionisme is bovendien populair. Niet alleen in academische kringen, maar vooral op het internet wemelt het van allerlei alternatieve interpretaties en complottheorieën.
In de Volkskrant stond op eerste paasdag een artikel waarin de Jezus uit de Bijbel zonder enige nuance en context wordt vergeleken met (dit maal) Sumerische mythologie. In de negentiende eeuw was dit soort Bijbelkritiek (Baur, Harnack, Bultmann) nog acceptabel, maar modern onderzoek (Mettinger, 2001) heeft deze stroming al lang achterhaald . Overeenkomsten tussen de evangeliën en heidense mythen (die steevast geïnterpreteerd worden vanuit christelijke termen!) bewijzen uiteraard niet dat beide in een causaal verband staan. Noch tonen ze aan dat de apostelen het lijdensverhaal verzonnen hebben (dat laatste wordt gewoon aangenomen). Het enige dat dit soort parallellen onthult is dat de mens een universeel verlangen heeft naar eeuwig leven. Maar het zegt allemaal niets over de historiciteit van de tekst van het Nieuwe Testament. Eeuwenlang hebben sceptici elk vers uit het NT heftig bekritiseerd, maar modern inzicht is meer en meer dat het hier gaat om historische bronnen geschreven door ooggetuigen[1]:
At the level of their literary and historical character we have good reason to treat the gospels seriously as a source of information on the life and teaching of Jesus, and thus on the historical origins of Christianity. … historians have sometimes commented that the degree of scepticism with which New Testament scholars approach their sources is far greater than would be thought justified in any other branch of ancient history. Indeed many ancient historians would count themselves fortunate to have four such responsible accounts, written within a generation or two of the events, and preserved in such a wealth of early manuscript evidence. . . . Beyond that point, the decision as to how far a scholar is willing to accept the record they offer is likely to be influenced more by his openness to a ‘supernaturalist’ world-view than by strictly historical considerations.
Naast scepsis ten aanzien van het verleden hebben de meeste mensen niets met wonderen (als je een wonder definieert als een kortstondige door God veroorzaakte opschorting van de natuurwetten). Dankzij de triomf van de (bèta-)wetenschap worden wonderen afgedaan als een achterhaalde vorm van bijgeloof. De aanname daarbij is dat materie alles is wat bestaat, iets wat natuurlijk onbewijsbaar is. De Engelse filosoof David Hume stelde in de 18e eeuw dat wonderen altijd ongeloofwaardiger zijn dan natuurlijke verklaringen, een opinie die binnen de wetenschap nog altijd na-ijlt. Maar Hume, zo weten we nu, maakte belangrijke denkfouten. Hij veronderstelde simpelweg dat God niet ingrijpt in de natuur. Bovendien negeerde hij indirect bewijs voor wonderen en ontkende hij de waarde van ooggetuigen. Op basis van zijn stellingen zouden ook veel natuurlijke gebeurtenissen niet als plausibel kunnen worden gekenmerkt, iets wat zijn stelling ondergraaft.
De scepsis ten aanzien van wonderen is inmiddels echter aan het keren. Het expliciete atheïsme van Dawkins c.s. slaat niet aan. Religie en spiritualiteit hebben een zekere comeback gemaakt (met dank o.a. aan de islam in Europa). Ook in de wetenschap is een zekere betovering terug van weggeweest. Er zijn heuse theorieën over een begin-uit-het-niets, het bestaan van buitenaards leven, donkere materie, extra dimensies en mogelijk oneindig veel parallelle universa. Zelfs in de neurowetenschap, traditioneel het domein van harde materialisten, komt een besef dat zaken als geheugen en bewustzijn onverklaarbaar zijn vanuit materie alleen. Het besef is er dat als God bestaat (en theologen menen dat daar genoeg goede argumenten voor zijn), dat wonderen dan een plausibel onderdeel kunnen vormen van de realiteit. Het feit dat ze infrequent voorkomen betekent niet dat ze a priori ongeloofwaardig zijn.
Als we die wat meer open houding loslaten op de opstanding van Christus dan ontstaat een wat ander beeld. Want geloof daarin is niet slechts blind vertrouwen op een oude tekst. Historici (Christelijke en niet-christelijke) zijn het eens dat er drie algemeen geaccepteerde “minimale feiten” bestaan over de opstanding vanuit de beschikbare historische bronnen:
- Alle bekende historische bronnen, Bijbelse en buiten-Bijbelse, bevestigen dat Jezus van Nazareth op de vrijdag voor Pasen werd gekruisigd door procurator Pontius Pilatus.
- Op paasmorgen (zondag) ontdekken een aantal vrouwen, onder wie Maria Magdalena, dat het graf behorend aan Josef van Arimathea waarin het lichaam van Jezus gelegd was, leeg is.
- Verschillende onafhankelijke getuigen beweren daarna Jezus levend gezien te hebben op verschillende momenten en onder verschillende omstandigheden. Het gaat hier om de 12 apostelen, andere discipelen, de vrouwen, een hele groep van 500 man tegelijk, maar ook om sceptici (Jakobus de broer van Jezus) en zelfs vijanden (de apostel Paulus).
- De apostelen ervaren als gevolg van de opstanding een grote transformatie in hun leven en worden actieve getuigen van deze gebeurtenis. Ze beginnen de opstanding en de Naam van Jezus te verkondigen, ook al hebben ze alle reden dat niet te doen, zoals bedreiging, vervolging, en het ontbreken van een duidelijke Joodse traditie over een dode en verrezen Messias.
Nu zijn in de loop van 2000 jaar verschillende theorieën bedacht om deze feiten te verklaren. Er zijn vele varianten, maar ze zijn allemaal terug te voeren op een van de volgende verklaringen:
a) De apostelen waren slimme en kille leugenaars en maken met hun miljoenen opvolgers onderdeel uit van een 2000 jaar oud complot dat de wereld voor de gek houdt met vrome praat.
b) De apostelen waren het slachtoffer van een collectief waanidee of hallucinatie maar hebben dit toch op de één of andere wijze als objectieve waarheid aan duizenden en duizenden goedgelovigen weten te verkopen.
c) De apostelen spraken als betrouwbare getuigen de waarheid en Jezus is werkelijk door God uit de dood verrezen. De miljoenen die dit geloven en als een verrijking van hun leven ervaren hebben daarvoor goede gronden.
Met name optie a) is de laatste jaren erg in zwang. Zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten. Denk bijvoorbeeld aan de boeken van Dan Brown. Het idee is dat geheime geschriften met explosieve informatie over Jezus door de kerk worden onderdrukt. Natuurlijk bijzonder spannend voor een roman, maar de koele waarheid is dat er heel weinig ruimte is voor een plausibel complot. Ten eerste is opstandingverhaal heel vroeg in de kerk verkondigd (binnen 5 jaar na de kruisiging), en wel op de plaats delict zelf: Jeruzalem. Het verhaal is dus niet tientallen jaren later verzonnen maar vanaf het begin onderdeel van de kerk. Daarnaast waren er vele getuigen in leven in Jeruzalem. Die hadden een vals verhaal makkelijk kunnen ontzenuwen. In de eerste 300 jaar van het Christelijke geloof waren er heel wat vijanden die maar wat graag de boel hadden ontmaskerd. Toch is dit niet gebeurd. Tot aan keizer Constantijn de Grote had de kerk helemaal geen macht om geschriften te vervalsen. Na hem is er geen enkel bewijs dat ze dit op systematische schaal zouden hebben gedaan. Geen geheime geschriften dus, wel veel bekende namaakgospels (allemaal > 150 AD) die nooit door de vroege kerk zijn erkend.
Daarnaast zijn complotten lastig vol te houden. Het Watergate schandaal van Nixon brak al binnen 48 uur, en dat was een complot van een paar intimi. De groep apostelen en hun omgeving bestond echter uit tientallen mensen met verschillende achtergrond en afkomst. Ze hadden bovendien geen macht of invloed genoeg om een dood lichaam of zwaar gewonde Jezus ergens te verbergen, en tegelijk leugens te verspreiden en deze ook vol te houden. Moeten we echt geloven dat niet alleen Petrus en de anderen, maar ook Paulus en zelfs de familie van Jezus tegen beter weten in mee hebben gedaan met een bizarre hoax die hun reputaties verwoestte en hun levens in gevaar bracht? En dat ze duizenden anderen hierin meetrokken? Wie bovendien de Bijbel leest en haar nadruk op liefde, vergeving en eerlijkheid, zal beamen dat zulk bedrog simpelweg niet overeenkomt met het karakter van deze mannen.
Om vergelijkbare redenen is ook de “hallucinatie” hypothese geen goede verklaring voor de minimale feiten. De apostelen hadden een goede reputatie voor de kruisiging. Vele duizenden mensen kwamen naar Jezus toe voor genezing of zegening. Geleerde en gerespecteerde mannen als priester Nicodemus en farizeeër Josef van Arimathea volgden hen. Er is geen enkel bewijs dat de apostelen leden aan waanvoorstellingen of psychisch ziek waren. In alle bronnen die we hebben, komen ze naar voren als stabiele en deugdzame mannen, weliswaar van eenvoudige komaf. Ook was er geen sprake van kritiekloze volgelingen. Petrus uitte soms kritiek op Jezus, en liet Hem zelfs in de steek. De andere apostelen twijfelden soms en na de arrestatie van Jezus vluchtten ze allemaal weg en verstopten zich. Dat zijn geen gehersenspoelde fanatici die bereid zijn alles te geloven maar bezorgde en verslagen mannen die al hun hoop zien vergaan. Wie beweert dat alle apostelen en hun volgers van lotje getikt waren beweert in feite dat alle Christenen geestelijk ziek zijn. Niet alleen aantoonbaar vals, maar ook een gevaarlijke en discriminerende claim, als men bedekt dat regimes als in het huidige Noord Korea zich van deze these bedienen om Christenen te onderdrukken.
In een analyse van een boek van de meest prominente voorstander van de Hallucinatie hypothese door filosoof en apologeet William Lane Craig schrijft deze het volgende:
Lüdemann’s Hallucination Hypothesis is seen to have narrow explanatory scope, to have weak explanatory power, to be implausible, to be unacceptably ad hoc, to contradict quite a large number of accepted beliefs, and not to outstrip its rivals in meeting these tests. By contrast, the Resurrection Hypothesis, when assessed by the same criteria, fares very well. Therefore, we ought to regard the latter as the better explanation of the facts[2].
Maar de grootste zwakte van alternatieve opties a) en b) is dat ze geen plausibel verklarend model bieden voor het werk en leven van de apostelen, en voor het ontstaan van de Christelijke kerk tussen 33AD en 381 AD. Waarom werden de apostelen zulke zelfverzekerde getuigen? Waarom waren ze bereid om met gevaar voor eigen leven in alle uithoeken van de wereld mensen te dopen in Jezus Naam? Waarom ontdekten juist een aantal vrouwen het lege graf en niet de apostelen zelf? Waarom bleven wonderen en tekenen de prediking van de apostelen volgen? Waarom verspreidde het geloof zich op geweldloze wijze ondanks pogingen van machthebbers het uit te roeien?
Het antwoord moet zijn: ofwel dit is dankzij een 2000 jaar oud complot met een onwaarschijnlijke succesfactor ofwel Jezus is echt uit de dood opgestaan, omdat Hij God is. Welke keuze je maakt hangt af van veel zaken, maar vooral of je bereid bent te geloven dat God Zichzelf in de realiteit openbaren kan. En er is ook vandaag de dag reden om dat te geloven. In veel Afrikaans en Aziatische landen is er een enorme opwekking gaande waar we hier bijna niets van meekrijgen. Neem bijvoorbeeld deze getuigenis uit Ethiopië:
De getuigenis van een broeder genaamd Tsegay Birru die in Juli 1983 in de ochtend stierf na een ernstige ziekte aan een malaria aanval. De familie was verzameld bij het lichaam om te rouwen. Later die ochtend kwam pastor Tesfaye van de locale apostolische kerk naar het huis waar hij lag opgebaard. In plaats van mee te rouwen verkondigde hij uit het Woord van God dat God door de Naam van Jezus mensen uit de dood kan opwekken. Vele tientallen anderen waren in en om dat huis aanwezig, zowel broeders en zusters als ook niet gelovigen. Na een prediking bad hij samen met een ouderling bijna een uur lang voor het dode lichaam. Vele omstanders maakten hen belachelijk. Op een gegeven moment echter werd het lichaam warm en daarna het begon hart van Birru te kloppen. Deze broeder leeft nog en dient God in de kerk in dat gebied.(bron: Acts of God in Ethiopia, Teklemariam Gezahagne, 2007, p 130-131)
Broeder Teklemariam uit Addis Abeba is verantwoordelijk voor 3 miljoen apostolische Christenen in Ethiopië. Hij is vanaf de jaren ’60 onderdeel geweest van een van de grootste (en minst bekende) revivals in de recente geschiedenis. Want Afrika is voor ons ver weg en er wordt met dedain over dit soort verhalen gesproken. Maar is dat terecht? Kan een modern mens ook geloven in wonderen? Kan dit in ons land ook gebeuren? Het antwoord is ja, maar dan moet eerst geloof in onze harten komen, en de bereidheid ernaar te leven.
Volgens de Deense filosoof Søren Kierkegaard betekent geloven ook risico nemen. Kierkegaard schreef dat het dwaas is om te geloven in leugens. Maar net zo dwaas is het volgens hem te weigeren om te geloven in wat wel waar is. Jezus claimt de weg, de waarheid en het leven te zijn, de Vader in vlees en bloed (Joh 14:6-11). Ik ben niet Christelijk opgevoed, heb niet naar Jezus gezocht, maar ben door Hem gevonden. Ik heb de waarheid van God in Christus in mijn eigen leven mogen ervaren. Mijn leven is getransformeerd omdat ik een risico heb genomen, en door geloof ben uitgestapt uit de wereld en (met vallen en opstaan!) onderweg ben naar het Koninkrijk van God. Wie durft mee te gaan?
Handelingen 2:32 Deze Jezus heeft God doen opstaan, waarvan wij allen getuigen zijn.
(HSV, 2010)
[1] R. T. France, “The Gospels as Historical Sources for Jesus, the Founder of Christianity,” Truth 1 (1985): 86
[2]http://www.reasonablefaith.org/visions-of-jesus-a-critical-assessment-of-gerd-ludemanns#ixzz30PSI2XYS
